Ο «Μάρτης» – Το έθιμο, η ιστορία και οι ερμηνείες

Η κόκκινη κλωστή που βάζουμε την 1η Μαρτίου είναι και αυτή μια πολύ παλιά συνήθεια.

Η ιστορία

Οι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν «Μάρτη» και μάλιστα οι κοπέλες στόλιζαν με «Μάρτη» και το άγαλμα της Αθηνάς.

Ο Παυσανίας λέει πως την πρόληψη αυτή την είχαν πάρει από τους Αιγυπτίους. Όταν τελείωνε ο μήνας έπλεναν την κόκκινη κλωστή (ταινία) στον Ιλισσό και την έκρυβαν για τον άλλο χρόνο. Έτσι η ταινία αυτή πήγαινε από γενιά σε γενιά και όσο πιο παλιά ήταν τόσο πιο γούρικη θεωρείτο.

Το έθιμο & οι ερμηνείες

Ο «Μάρτης» ή «Μαρτιά» είναι ένα παμπάλαιο έθιμο εξαπλωμένο σε όλα τα Βαλκάνια, λόγω της υιοθέτησής του από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι και το διατήρησαν. Πιστεύεται ότι έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα, και συγκεκριμένα στα Ελευσίνια Μυστήρια, επειδή οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων συνήθιζαν να δένουν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.

Από τη 1η ως τις 31 του Μάρτη, συνηθίζεται να φοριέται στον καρπό του χεριού ένα βραχιολάκι, φτιαγμένο από στριμμένη άσπρη και κόκκινη κλωστή, τον «Μάρτη» ή «Μαρτιά». Είναι ένα έθιμο σύμφωνα με το οποίο αυτός που φορά το Μάρτη, κυρίως τα μικρά παιδιά, προστατεύονται είτε από ασθένειες γενικά ή «για να μην τα κάψει ο ήλιος», για να «μην τα μαυρίζει ο ήλιος» ή για να «μην τα πάνει το μάτι». Συμβολικά το λευκό και το κόκκινο χρώμα το συναντάμε συχνά στη δεισιδαιμονία όταν είναι να αποτρέψουμε κάποιο κακό.

Ο «Μάρτης» φτιάχνεται την τελευταία ημέρα του Φεβρουαρίου και φοριέται είτε σαν δαχτυλίδι στα δάχτυλα, είτε στον καρπό του χεριού σαν βραχιόλι. Καμμιά φορά φοριέται ακόμα και στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού, ώστε να μην σκοντάφτει ο κατοχός του.

Σε κάποιες περιοχές της χώρας κρεμούσαν την κλωστή όλη τη νύχτα στα κλαδιά μιας τριανταφυλλιάς για να χαρίσουν ανθοφορία, ενώ σε άλλες περιοχές την έβαζαν γύρω από τις στάμνες για να προστατέψουν το νερό από τον ήλιο και να το διατηρήσουν κρύο. Σε άλλες περιοχές το φορούσαν μέχρι να φανούν τα πρώτα χελιδόνια, οπότε και το άφηναν πάνω σε τριανταφυλλιές, ώστε να τον πάρουν τα πουλιά για να χτίσουν τη φωλιά τους.

Πηγή:http://www.thetoc.gr/koinwnia/article/o-martis--to-ethimo-i-istoria-kai-...

Ο καλός μήνας Μάρτιος

Τον γνωρίζετε το Μάρτη,
τον τρελό και τον αντάρτη;          
Ξημερώνει και βραδιάζει
κι εκατό γνώμες αλλάζει.
 
Βάζει η μάνα του μπουγάδα,
σχοινί δένει στη λιακάδα,
τα σεντόνια της ν’ απλώσει,
μια χαρά να τα στεγνώσει.
 
Νά που ο Μάρτης μετανιώνει
και τα σύννεφα μαζώνει
και να μάσει η μάνα τρέχει
τα σεντόνια, γιατί βρέχει!
 

Νά ο ήλιος σε λιγάκι,
φύσηξε το βοριαδάκι,
κι η φτωχή γυναίκα μόνη
τα σεντόνια ξαναπλώνει.
 

Μια βροντή κι ο ήλιος χάθη
μες στης συννεφιάς τα βάθη,
ρίχνει και χαλάζι τώρα,
ποποπό, τι άγρια μπόρα!
 
Ώς το βράδυ φορές δέκα
άπλωσε η φτωχή γυναίκα
την μπουγάδα, κι όρκο δίνει
Μάρτη να μην ξαναπλύνει.



Από αυτό το ωραιότατο ποίημα της Ρίτα Μπούμη Παπά 
που το βρήκαμε εδώ 
μπορούμε να γνωρίσουμε τον μήνα που μόλις μας ήρθε.
Ο λαός μας τον θέλει "πεντάγνωμο" γιατί ο καιρός είναι εξαιρετικά ευμετάβλητος. Τον λέει όμως και γδάρτη και κακό "παλουκοκάφτη" γιατί μπορεί να κάνει τόσο κρύο ώστε να κάψουμε στο τζάκι ότι ξύλο έχουμε στο σπίτι.
Όμως αυτόν τον μήνα ξεκινά η πιο όμορφη εποχή του έτους ή Άνοιξη κι όλοι είμαστε χαρούμενοι κι ανοίγουμε την καρδιά μας να τον δεχτούμε.
Η μάνα του όμως ;


Ο Μάρτιος ή Μάρτης, είναι ο τρίτος μήνας του πολιτικού έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Συμπίπτει με τον τρίτο μήνα του ημερολογίου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, ο οποίος όφειλε την ονομασία του (Martius) στον θεό Άρη (Mars).

Αντιστοιχεί με τους μήνες Ανθεστηριώνα και Ελαφηβολιώνα του αρχαίου αττικού ημερολόγιου. Ήταν ο μήνας που γιόρταζε η Δήλος τον μουσηγέτη θεό της, ενώ γιορτάζονταν επίσης και ο Διόνυσος των Ελευθερών, μιας μικρής κωμόπολης στα σύνορα Αττικής και Βοιωτίας. Αργότερα οι πολυήμερες γιορτές των «Διονυσίων εν άστει» στην Αθήνα ξεπέρασαν σε μεγαλείο όλες τις άλλες παρόμοιες γιορτές της περιφέρειας. Με τα Διονύσια συνδέθηκαν επίσης και τα Ασκληπιεία με θυσίες προς τιμήν του Ασκληπιού, και η πρώτη εμφάνιση των δραματικών αγώνων όπου διαγωνίζονταν τρεις τραγικοί ποιητές με μία τετραλογία και πέντε κωμικοί με μια κωμωδία ο καθένας.

Κατά το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο το έτος άρχιζε από τον Μάρτιο συνεπώς τότε ήταν ο πρώτος μήνας του έτους κι έτσι η Πρωτοχρονιά γιορτάζονταν την 1η Μαρτίου (Καλένδες Μαρτίου). Την ημέρα εκείνη η «εσπερία δύσις» του Ταύρου (όταν δηλαδή ο αστερισμός του Ταύρου έδυε μαζί με τον Ήλιο) σήμαινε και την αρχή του νέου έτους, ενώ οι Εστιάδες Παρθένες άναβαν νέα ιερή φωτιά στον ναό της Εστίας στην αγορά της Ρώμης. Την Πρωτοχρονιά γιορτάζονταν επίσης και τα Ματρωνάλια, προς τιμή της θεάς Ήρας και μητέρας του Άρη, καθώς και τα γενέθλια του ίδιου του Άρη (λατινικά Mars) προς τιμήν του οποίου ο γιος του, ο μυθικός Ρωμύλος, έδωσε στον Μάρτιο το όνομα του πατέρα του που θεωρούνταν γενάρχης των Ρωμαίων. Για τούτο και κατά τον Πλούταρχο (Βίος Νουμά, 19) αναφέρεται πως ο Μάρτιος απεικονίζεται ως άνδρας ενδεδυμένος με δέρμα λύκαινας. Κατά τους χρόνους όμως της «ελεύθερης ρωμαϊκής πολιτείας» ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος στον θεό Ερμή. Κατά την υπό του Νουμά όμως διαρρύθμιση μετακινήθηκε ως τρίτος μήνας και πρώτος ο προς τιμή του ειρηνικού θεού Ιανού. Κατ΄ άλλους η μετατόπιση αυτή έγινε μετά το 153 π.Χ. από τους υπάτους εξακολουθώντας να παραμένει ο Μάρτιος πρώτος μήνας του θρησκευτικού έτους.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που προέρχεται από την αρχαιότητα, είναι και η τοποθέτηση από τις μανάδες την 1η Μαρτίου ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα (που ονομάζεται Μάρτης) στο χέρι των παιδιών τους για να μην τα μαυρίσει ο Ήλιος. Ο «Μάρτης» θεωρείται ότι προστάτευε τις κοπέλες από το κάψιμο του ήλιου. Τον έβγαζαν την ημέρα της Λαμπρής και το έβαζαν στο αρνί για να μην καεί κατά το ψήσιμο. Ενώ ακόμη κατάλοιπο της αρχαιότητας είναι και το έθιμο που ήθελε τις ανύπαντρες κοπέλες να βάζουν των Αγίων Θεοδώρων κόλλυβα κάτω από το προσκέφαλό τους για να τους φανερώσουν τον άντρα που θα έπαιρναν. Επίσης κατά το μήνα αυτό συνηθίζονταν παλιά και το έθιμο της χελιδώνας.

Στη δημώδη παράδοση, ο λαός μας έχει δώσει στον Μάρτιο διάφορες ονομασίες που σχετίζονται κυρίως με τις ασταθείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη διάρκειά του. Γι' αυτό είναι γνωστός ως Κλαψομάρτης, αλλά και Πεντάγνωμος: «Ο Μάρτης ο Πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε», και «Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης», και «Κάλιο Μάρτης στις γωνιές, παρά Μάρτης στις αυλές». Παρ' όλα αυτά ο Μάρτης θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι' αυτό ονομάζεται και Φυτευτής, ενώ λόγω της γιορτής του Ευαγγελισμού ονομάζεται και Βαγγελιώτης. Τον Μάρτη πάντως ξεκινάει και η Άνοιξη, γι' αυτό ονομάζεται και Ανοιξιάτης, ενώ χαρακτηριστική είναι και η παροιμία «από Μαρτιού καλοκαιριά, κι απ' Αύγουστο χειμώνας». Ο Μάρτης περιλαμβάνει επίσης και το κύριο μέρος της νηστείας της μεγάλης τεσσαρακοστής: «Δεν λείπει ο Μάρτης από την Σαρακοστή», όπως χαρακτηριστικά λέγεται.

Πηγές: Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα.

Οι καιρικές συνθήκες τον μήνα Μάρτιο είναι το βασικό θέμα των παροιμιών
του λαού μας γι’ αυτόν το μήνα. Ας τις απολαύσουμε όμως μια μια.

Για τον κρύο καιρό του μήνα και τις πιθανές παγωνιές λένε:

«Τον Μάρτη χιόνι βούτυρο,
μα σαν παγώσει μάρμαρο.»

«Aκόμη και στις δεκαοχτώ
έχει το μάτι του ανοιχτό.»

«Aκόμη στις δεκαοχτώ,
ψοφάει η πέρδικα στ' αυγό.
Λένε και στις τριάντα,
μα δεν ηξεύρω γιάντα.»

«Το Μάρτη φύλα(ξε) άχερα,
μη χάσεις το ζευγάρι.»

«Τσοπάνη μου την κάπα σου,
το Μάρτη φύλαγε την.»

«Όλες του Μάρτη φύλαγε και τ' Απριλίου τις δώδεκα,
ότι ακόμη και στις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε στ' αβγό.»

«Ο Αύγουστος για τα πανιά κι ο Μάρτης για τα ξύλα.»

«Mάρτης γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης.
Και σαν τύχει και θυμώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει.»

«Tο Mάρτη ξύλα φύλαγε,
μην κάψεις τα παλούκια.»

«Στων αμαρτωλών τη χώρα,
το Mαρτάπριλο χιονίζει.»

Σε κάποιες παροιμίες του μήνα, φαίνεται η επιθυμία των γεωργών να βρέξει
τον Μάρτιο:

«Μάρτης έβρεχε,
θεριστής χαιρότανε.»

«Μάρτης βρέχει;
Ποτέ μην πάψει.»

«Κάλλιο Μάρτης στις γωνιές,
παρά Μάρτης στις αυλές»

«Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης,
παρά Μάρτης λιοπυριάρης.»

«Μάρτης βροχερός,
θεριστής κουραστικός.»

«Μάρτης κλαψής,
θεριστής χαρούμενος.»

«Βροντή Μαρτιού,
φίλεμα με καρύδια.»

«Μάρτης πουκαμισάς,
δεν σου δίνει να μασάς.»

«Mάρτης άβροχος,
μούστος άμετρος.»

«Aν κάνει ο Mάρτης δυο νερά κι ο Aπρίλης πέντε - δέκα,
να δεις το κοντοκρίθαρο πως στρίβει το μουστάκι,
να δεις και τις αρχόντισσες πως ψιλοκλεισιρίζουν,
να δεις και τη φτωχολογιά πως ψιλοκοσκινάει.»

«Σαν ρίξει ο Μάρτης μια βροχή κι Απρίλης άλλη μία,
να δεις κουλούρες στρογγυλές και πίττες σαν αλώνι.»

«Σαν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα
χαράς σ' εκείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα.»

Οι μεταβολές του καιρό τον μήνα αυτό είναι απότομες και ξαφνικές. Αυτό
το γεγονός έχει σχολιαστεί και από τις παροιμίες:

«Ο Μάρτης το πρωί το ψόφησε,
και το βράδυ το βρόμισε.»

«Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος,
πέντε φορές εχιόνισε,
και πάλι το μετάνιωσε,
πως δεν εξαναχιόνισε»

«O Μάρτης ο κλαψόγελος»

«O Mάρτης το πρωί χιόνισε,
κι ο γάιδαρος ψόφησε (από το κρύο).
Το μεσημέρι βρώμισε (από τη ζέστη),
και το βράδυ τον πήρε το ποτάμι (από τη βροχή).»

«Του Mάρτη του αρέσει,
να είναι πάντα στο διπλό,
μια στις δέκα να έχει ήλιο,
και τις άλλες ξυλιασμό.»

Κάποιες παροιμίες θέλουν τον Μάρτιο να ξεκινά το καλοκαίρι και η ζέστη:

«Από Μαρτιού πουκάμισο,
κι απ' Αύγουστο σεγκούνι.»

«Ο Μάρτης έχει τ' όνομα,
κι ο Απρίλης τα λουλούδια»

Για την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου υπάρχει η παροιμία:

«Του Μάρτη και του Τρυγητή ίσα τα ημερόνυχτια»

Κάποιες παροιμίες αναφέρονται στον ήλιο του Μαρτίου:

«Του Μάρτη ο ήλιος βάφει,
και πέντε μήνες δεν ξεβάφει.»

«Ο ήλιος του Μαρτιού,
τρυπάει κέρατο βοδιού.»

«Ο καλός Μάρτης στα κάρβουνα,
κι' ο κακός στον ήλιο.»

«Του Μάρτη οι αυγές με κάψανε,
του Μάη τα μεσημέρια.»

«Οπόχει κόρην ακριβή,
το Μάρτη ήλιος μην τη δει».

Και φυσικά η πιο γνωστή παροιμία του μήνα:

«Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή;»

 

Τις πληροφορίες συγκέντρωσαν οι μαθητές της ΣΤ τάξης